Filmy Sally Potter wzbudzają kontrowersję. Mają taką samą liczbę zwolenników, jak i przeciwników. Wyszukana forma, eksperymenty narracyjnej i igranie z oczekiwaniami widowi. Brytyjska reżyserka nie daje wcisnąć się w schemat, choć jest uznawana ze twórczynię kina feministycznego. Opowiada o niezależnych kobietach niebędących usługach męskich pragnień. Nie ucieka jednak od poszukiwania prawdziwej, romantycznej miłości. Filmowy świat Potter to kobiecość i siła. Tak też jest w jej najnowszym filmie The Party. To kobiety, w tym świecie, zajmują wysokie stanowiska, spychając nieco szalonych, zagubionych i bezradnych mężczyzna na drugi plan.
Sally Potter / for. Nicola Dove
ARTYSTKA OD URODZENIA
Sally Potter pochodzi z artystycznej rodziny, w której nie znajdywała łatwych odpowiedzi na nurtujące ją pytania. Matka była nauczycielką muzyki i to zapewne dzięki niej reżyserka komponuje utwory do własnych filmów (Lekcja tanga), ojciec z kolei był projektantem wnętrz i poetą. Sama mówi, że:
„pochodzę z ateistycznego i anarchistycznego środowiska, co znaczy, że dorastałam w miejscu pełnym pytań, gdzie nic nie było oczywiste.”
Filmy zaczęła robić jako nastolatka. Wtedy też rozpoczęła naukę tańca, a w latach 70. studiowała choreografię i taniec w londyńskiej Szkole Tańca Współczesnego. Swoją fascynację ruchem przełożyła na kilka krótkometrażowych filmów. Zasłynęła również jako reżyserka teatralna i artystka performance, ale to film Orlando (1992) przyniósł jej rozpoznawalność w świecie kina.
FEMINISTYCZNA DROGA FILMOWA
Jako nastolatka Potter uważała, że powieść Orlando Virginii Woolf jest „wyzwalająca, ponieważ łamie granice czasu, płci, przestrzeni i miejsca w bardzo lekki i uroczy sposób… jakby Virginia Woolf była naprawdę zakochana w historii i jej wyobrażeniu, ale przede wszystkim w języku.” Książka zapadła reżyserce w pamięć, dlatego z niebywałą determinację dążyła do jej ekranizacji. Sfinalizowanie projektu zajęło jej siedem lat i sama napisała do niego scenariusz, skomponowała muzykę i wyreżyserowała. Orlando otrzymał dwie nominacje do Oscara, a Tilda Swinton zachwyciła niezwykłą umiejętnością wtopienia się w każdą rolę niezależnie od płci, czasu i miejsca. Film opowiada historię młodzieńca Orlando, na którego królowa Elżbieta I nałożyła klątwę wiecznej młodości. Mężczyzna przez kilka stuleci ukrywa się w zamku, zajmując się sztuką. Wreszcie rozpoczyna niesamowitą podróż w poszukiwaniu własnej tożsamości, pasji i spokoju.
Orlando
Produkcja spotkała się z dobrym przyjęciem, ale nie skłoniła Potter do romansu z Hollywood. Kolejnym filmem była artystyczna i skromna Lekcja tanga (1997), w której sama zagrała. Opowiedziała o silnej kobiecie, która poszukuje swojej tożsamości. Bohaterka filmu, Sally, jest alterego Brytyjki – to reżyserka zmagająca się z kryzysem twórczym i bezwzględną hollywoodzką machiną. Pasję i miłość odnajduje w tangu argentyńskim, o którym pragnie stworzyć film.
W Lekcji tanga mieszają się porządki fikcji i rzeczywistości. Produkcja, nad którą pracuje Sally jest równocześnie oglądanym przez nas filmem. I choć całość zachwyca zdjęciami i spojrzeniem na taniec, można się zgubić w miszmaszu wykorzystywanych konwencji. Tajemnicza opowieść o morderstwie przeobraża się w lekcję tanga, co ostatecznie prowadzi do romansu. Sally błyszczy na ekranie delikatną kobiecością, a temperaturę opowiadania wyznacza ruch kamery i bliskość spojrzenia na portretowanych bohaterów. Pablo Veron, tancerz i nauczyciel, staje się przewodnikiem po świecie tanga, ale też kochankiem i ulotnym pragnieniem szczęścia. Dwa silne charaktery ścierają się na ekranie, pozostając zawsze w pół kroku do spełnienia i zawodowego, i miłosnego.
ZAGUBIENI W RELACJACH
Sally Potter lubi przyglądać się swoim bohaterom. Skupia się przede wszystkim na relacjach międzyludzkich i konsekwencjach podejmowanych decyzji. Dużą rolę w jej opowieściach odgrywa pasja i poszukiwanie własnej tożsamości w nie zawsze przyjaznym świecie. Wykluczenie, porzucenie i zawód – nie tylko miłosny, ale rozczarowanie własnym oczekiwaniami wobec drugiego człowieka i świata stają się przedmiotem jej filmowych propozycji. Tak jest w Człowiek, który płakał (2000), Tak (2004) i Ginger i Rosa (2012).
Pierwszy opowiada o młodej dziewczynie, Żydówce, która wyjeżdża z Rosji do Anglii w celu odnalezienia swojego ojca. Jako dziecko zostaje adoptowana przez brytyjską rodzinę, ale nie potrafi w pełni zaadaptować się do nowego środowiska. Wciąż żyje marzeniami o Ameryce i powrocie na łono rodziny. Zamknięta w ramach wyszukanej społeczności z poszukującą bogatego męża koleżanką, Lolą (Cate Blanchett), pozostaje wierna swoim pragnieniom spokoju, artystycznej duszy i tworzenia wielkiej wspólnoty. Kiedy poznaje cygańskiego jeźdźca konnego, Cesara (Johnny Depp) zaczyna budować swoją tożsamość. Choć całość opiera się na kilku bohaterach, którzy cierpią lub doznają szczęścia dzięki dokonywanym życiowym wyborom. Niestety film tonie w miałkim przesłaniu i nie wykorzystuje gwiazdorskiego potencjału.
Człowiek, który płakał
Tak miało być odpowiedzią na atak z 11 września. Sally Potter powróciła do eksperymentalnej formy, pisząc swój scenariusz wierszem. To historia miłosna rozgrywająca się między kobietą duszącą się w nieudanym małżeństwie a mężczyzną libańskiego pochodzenia, który wyemigrował do Londynu. Romans wiedzie ich przez różne miasta, społeczności i doświadczenia. Zmusza do ponownego spojrzenia na wyznawane wartości, wierzenia i przekonania. Całość jest utrzymana w leniwej i nieco onirycznej aurze odkrywania własnych pragnień. Bohaterowie zastanawiają się nad sensem życia, miłości i kulturowym zapleczem, które wciska ich w rozpisane role.
Ginger i Rosa
Ginger i Rosa jest o wiele bardziej przystępną opowieścią o kobiecej przyjaźni i niedojrzałości rodziców do pełnienia swoich ról. Dziewczyny rodzą się tego samego dnia, mają inne rodzinne zaplecze, ale łączy je niesamowita więź. Przyjaźnią się, wspólnie odkrywają świat i budują własną osobowość. Ginger jest wychowywana w liberalnym duchu i artystycznej atmosferze, Rosa w wierzącej rodzinie z wartościami. Kiedy zaczynają dojrzewać, świat ich wartości wywraca się do góry nogami a przyjaźń zostaje poddana próbie. Gdyby ich prywatne problemy nie były wystarczające, Ginger nie potrafi poradzić sobie z psychozą i lękiem przed wojną atomową. Prywatne zostaje skonfrontowane z publicznym, a problemy światowe z problemami dorastających dziewczyn. Potter ponownie opowiada o kryzysie, kobiecym zagubieniu i uwikłaniu w kontekst społeczno-historyczny. Polityka zaczyna odgrywać cicho drugie skrzypce. W nieco większym wymiarze pojawi się w The Party.
TELEFONICZNY MANIFEST
Sally Potter w Krzyk mody (2009) powróciła do eksperymentalnej formy. Przy pomocy jednej kamery i gadających głów opowiedziała o kryzysie w świecie mody. Niezwykle sprawni i nagradzani aktorzy wzięli udział w wideo-spowiedzi pracowników jednego z nowojorskich domów mody. Nastoletni Michaelangelo przygotowuje szkolny projekt, a zaangażowani bohaterowie opowiadają nie tylko o sobie, ale relacjonują przygotowania do modowego eventu. Dzielą się swoimi obawami i przemyśleniami o wypadku, do którego dochodzi podczas wydarzenia. Potter wykorzystuje potencjał tworzonych postaci, kreśli pełnokrwiste portrety i przez ich pryzmat opowiada o świecie mody. Krzyk mody jest ekscentryczny, ale wciąga aktorskimi kreacjami.
Tak samo jest w The Party, które zachwyca fenomenalnie skomponowaną międzynarodową obsadą. Potter tworzy mikrokosmos szalonych relacji. Opowiada o grze pozorów i świecie, w którym kobiety przejęły dowodzenie. Buduje domek z kart, który jednym słowem rozsypuje. Sprawia, że z napięciem śledzimy, jak powoli rozpada się przez lata ustanowiony status quo. Brytyjska reżyserka ponownie pokazuje swoja wrażliwość społeczną, choć wchodzi w nieco mainstreamową konwencję opowiadania. Thriller miesza z farsą i tworzy film, który zdaje się osiągnie największy sukces komercyjny.
The Party
Sally Potter jest nonkonformistką. Kroczy swoją ściężką i nie daje się wcisnąć w ramy filmowych oczekiwań. Potrafi tworzyć filmy złożone i kompleksowe, łącząc swoje artystyczne doświadczenia. Opowiada przede wszystkim o poszukiwaniu tożsamości w oparciu o doświadczenia i życiowe wybory. Przybiera kobiecą perspektywę, ale nie tworzy feministycznych manifestów. Jej kino jest nieoczywiste, zaskakujące i pełne inspiracji. Choć nie zawsze udane i bez komercyjnych sukcesów, filmy wyreżyserowane przez Potter pozostają niezależne i intrygujące.
Follow
